GIỚI
THIỆU PHƯƠNG PHÁP 3R
Trương
Đình Hà
1.
Phương pháp 3R là gì?
Phương pháp 3R chính là giải pháp về môi trường mà rất nhiều quốc gia trên thế giới đang ứng dụng để bảo vệ và hạn chế sự ô nhiễm môi trường. Vậy Phương phương pháp 3R là gì?
3R
là từ viết tắt của ba chữ:
-
Reduce: Tiết giảm
-
Reuse : Tái sử dụng
-
Recycle: Tái chế
1.1.
Reduce (tiết giảm):
Giảm
thiểu lượng chất thải mà chúng ta tạo ra. Nghĩa là trước hết hãy tự hỏi: Làm thế
nào tôi có thể giảm lượng chất thải mà tôi tạo ra?
Chữ
'R' đầu tiên là để tạo ra ít chất thải hơn. Dưới đây là một số cách chúng ta có
thể thực hiện:
-
Chỉ mua những gì chúng ta cần
-
Chọn sản phẩm có ít bao bì hơn
-
Sử dụng xe đạp nhiều hơn thay cho xe máy.
-
Đi bộ nhiều hơn mỗi ngày
-
Sử dụng đồ điện gia dụng tiết kiệm điện, như máy lạnh có Inverter, thường để độ
từ 27-29 độ.
-
Đèn cảm ứng cho khu vực vệ sinh, hành lang…
-
Dùng các đồ chạy bằng năng lượng như đồng hồ, máy tính…
-
Dùng ít nước nóng
-
Tắt điện, quạt khi ra khỏi phòng hay khi không cần thiết
-
Tiết kiệm nước, kiểm tra các ống nước van nước rò rỉ
Cũng
cần sự thay đổi lối sống, cách tiêu dùng và sự cải tiến trong quy trình sản xuất…
sẽ làm giảm lượng chất thải phát sinh ra môi trường. Lượng sản phẩm tạo ra lớn
nhất, tài nguyên được sử dụng hiệu quả nhất nhưng lượng chất thải tạo ra lại ít
nhất là sự tối ưu hóa cần thiết.
1.2.
Reuse (tái sử dụng):
Tái
sử dụng đề cập đến việc sử dụng các sản phẩm nhiều hơn một lần.
Nghĩa
là làm cách nào để tôi có thể sử dụng lại những gì tôi có?
Chữ
'R' thứ hai xem xét cách chúng ta có thể sử dụng lại một số vật phẩm nhất định
(lý tưởng là nhiều lần) trước khi thay thế chúng. Đây là một số ý tưởng gợi ý:
-
Đổ đầy nước vào chai nước tại nhà thay vì mua mới. Đi du lịch hay dã ngoại mang
một bình nước lớn để chia nướcvào các chai nhỏ, hơn là chỉ mua nhiều các chai nước
nhỏ.
-
Cập nhật máy tính của bạn thay vì vứt nó đi và thay thế
-
Dùng pin charge hơn là pin dùng một lần
-
Tìm kiếm các vật phẩm có thể sử dụng lại
-
Đi chợ, hoặc mua sắm, ít dùng túi nilon và chọn túi có thể tái sử dụng, thân
thiện với môi trường để thay thế.
-
Đồ đạc, quần áo, vật dụng cũ giữ gìn tốt có thể gom lại cho người khác. Hoặc
cho mục đích khác.
-
Dùng chén, dĩa muỗng, dao nĩa, ly tách café có thể rửa để sử dụng lại hơn là đồ
nhựa giấy chỉ dùng một lần.
Một
phần thưởng của việc tái sử dụng? Đó là ngoài việc giúp đỡ môi trường, chúng ta
cũng có thể tiết kiệm tiền! tận dụng tối đa tuổi thọ của các sản phẩm và
sử dụng nó để phục vụ các mục đích khác nhau nhằm tiết kiệm tối đa.
1.3.
Recycle (tái chế):
Tái
chế có nghĩa là đưa một sản phẩm đã dùng vào mục đích sử dụng mới thay vì vứt bỏ
nó. Bằng sự sáng tạo, tận dụng những rác thải, vật liệu thải đi để làm ra các sản
phẩm mới khác có ích.
Chữ
'R' thứ ba giúp cho chúng ta ý thức rằng trước khi chúng ta vứt bỏ thứ gì đó,
hãy nghĩ xem liệu tất cả hay một phần của nó có thể được tái chế hay không.
Vật
liệu có thể được tái chế bao gồm: Chai thủy tinh, bao bì, thùng giấy, lon nhôm,
lon bia, pin cũ, máy móc cũ, gỗ vụn…
Ví
dụ: Dùng lon bia để cho ra những chùm pháo trang trí ngày tết; hoặc dùng lon
bia để làm lồng đèn trung thu cho thiếu nhi.
2.
Phương pháp 3R thực hiện ở nước ngoài ra sao
Tại
nước ngoài, tiêu biểu như ở Mỹ, cơ quan EPA (United State Environmental
Protection Agency) đưa ra chương trình hành động theo 3R. Họ gieo ý thức từ các
cấp lãnh đạo đến người dân và học sinh; thực hiện đồng bộ từ trường học các lớp
mẫu giáo đến các trường tiểu học trung học và Đại học đều phát động mô hình 3R.
Các cơ quan, nhà máy, xí nghiệp, tại các gia đình, nơi siêu thị và phố chợ đều
có các hình thức hoạt động 3R. Có hướng dẫn cụ thể phải làm gì ở nhà, ờ trường
học, ở công sở, ở siêu thị, khu du lịch, nơi công cọng, mỗi nơi đều áp dụng ba
chữ R. Điển hình như việc hướng dẫn dầu máy đã qua sử dụng: “Never dump your
used motor oil down the drain — the used oil from one oil change can
contaminate one million gallons of fresh water. By recycling your used oil you
not only help keep our water supply clean, but help reduce American dependence
on foreign oil. It takes 42 gallons of crude oil, but only one gallon of used
oil, to produce 2.5 quarts of new motor oil. Many garages and auto-supply
stores that sell motor oil also accept oil for recycling[1]. Bên cạnh đó nhà nước thiết
lập các điểm trung chuyển hay vận chuyển rác, điểm tập trung phân loại rác;
khuyến khích các nhà máy, công ty tư nhân có những sáng kiến mới hình thành nhà
máy khu công nghiệp mới để tái chế, như tái chế gỗ: gỗ vụn, cây chặt đi được
xây nhuyễn ép thành ván dùng tốt. Nhà máy tái chế chai lọ thủy tinh, chai nhựa
thành các vật phẩm khác; nhà máy tái chế bao bì, tái chế lon bia nhôm… Như vậy
khi lượng rác thải bỏ ra, hoặc đã được phân loại sẵn tại các trường các nơi
công cọng và gia đình, họ nhanh chóng chuyển đến nơi trung chuyển để chuyển đến
các nhà máy tái chế. Đầu vào đầu ra làm việc đồng bộ hệ thống. Dưới đây, chúng
ta cùng tìm hiểu Đại học Melbourne thực hiện 3R như thế nào.
3.
Trường Đại học Melbourne áp dụng phương pháp 3R
Trước
hết họ thống kê lượng rác thải của trường, kiểm kê số thùng rác từng người rồi
của cả Đại học có số liệu trong một năm, lượng mua đồ từ thúc ăn đến các đồ
dùng của một người qua đó tính được lượng rác thải ra, tính được số tiền hàng
năm Đại học tiêu dùng, lượng khí thải do hiệu ứng nhà kính, lượng nước dùng của
cả đại học… và như vậy lượng rác thải ra thành phố là bao nhiêu. Họ có được thống
kê như sau: Các hoạt động mua vật liệu liên quan đến mua sắm được mô hình hóa đại
diện cho 22.587 giga joules (GJ) năng lượng (mỗi GJ là một tỷ joules), 1.477 kg
tương đương lượng carbon dioxide (ktCO2e) phát thải khí nhà kính, 30.891 kilo
lít (kL) nước, và Chi phí 3,46 triệu đô la Úc.
Đây
là năng lượng đủ để xây ít nhất 8 ngôi nhà mới ở Úc, lượng khí thải gây hiệu ứng
nhà kính của khoảng 9.000 xe ô tô chạy từ Melbourne đến Sydney, và đủ nước để lấp
đầy 12 bể bơi Olympic hàng năm[2].
-
Reduce: Thứ nhất, họ tiến hành cuộc chiến chống lãng phí bằng việc hướng tới mục
tiêu giảm tiêu thụ để ngăn chặn rác thải tại nguồn.
Họ
thực hiện điều này bằng cách xem xét lại việc mua sắm và khuyến khích nhân viên
và học sinh nói không với các vật dụng chỉ sử dụng một lần. Trước khi bạn đưa
ra quyết định mua, hãy tự hỏi bản thân: Tôi thực sự cần nó, hay tôi đã có đủ?
Tôi có thể sửa chữa những gì tôi đã có hoặc sử dụng lại những thứ khác để phục
vụ mục đích này không? Tôi có thể mượn đồ này hay mua đồ cũ?
tái sử dụng và tái chế đồ nội thất và đồ điện tử. Tái sử dụng là cơ chế chính của Trường để giảm thiểu chất thải. Họ đưa ra hệ thống khuyến khích tái sử dụng các vật dụng trong khuôn viên trường, từ đồ đạc và thiết bị của trường đến dao và nĩa tại các quán cà phê. Họ cấm các hộp đựng thực phẩm và đồ uống sử dụng một lần trong khuôn viên trường để ủng hộ các hộp đựng và bao bì thực phẩm và đồ uống có thể tái sử dụng. Họ thực hiện nơi quán café và cantin ăn uống của trường, không dùng bao giấy, ly giấy, bọc nhựa. Họ dùng đồ sứ, ly sứ và muỗng nĩa inox, xử dụng lại. Như vậy họ giảm được số lượng rác thải khá lớn trong một ngày chỉ riêng việc ăn, uống café và tiết kiệm được số lớn đồ dùng phải mua và vất đi một lần.
-
Recycle: Thứ ba, thành lập Trung tâm tái sử dụng Đại học Melbourne. Các bạn
sinh viên có thể đặt các đồ tái chế hỗn hợp trong các thùng tái chế màu vàng
xung quanh khuôn viên trường. Tìm ra những vật dụng nào có thể tái chế và những
vật dụng nào phải bỏ đi. Nhà trường gửi các thùng màu vàng đến cơ sở thu hồi vật
liệu (MRF), các vật phẩm sẽ được phân loại một lần nữa và được gửi đi các nơi
khác nhau để tái chế. Riêng Đại học Melbourne đã thành lập Trung tâm Tái sử dụng
Đại học Melbourne, nơi phục hồi và tái sử dụng đồ nội thất và thiết bị điện tử
để sử dụng nội bộ. Dựa trên dữ liệu từ trung tâm vào năm 2018, Trung tâm Tái sử
dụng đã tạo điều kiện cho việc tái sử dụng 4.413 vật phẩm, chuyển khoảng 89.000
kg chất thải từ bãi chôn lấp.
4.
Việt Nam áp dụng phương pháp 3R thế nào
Để
giúp Việt Nam thực hiện mô hình 3R một cách bài bản, dự án được cơ quan Hợp Tác
Quốc Tế Nhật Bản (JICA) tài trợ vốn và thực hiện, và ngày 1/12/2006, Đoàn
Chuyên gia Nhật Bản đã sang Việt Nam nghiên cứu và tài trợ với số tiền là 49,5
tỷ vnđ không hoàn lại. Ngày 12/2/2007, UBND TP. Hà Nội đã chính thức ra Quyết định
phê duyệt dự án 3R được triển khai thí điểm tại 4 phường ở Hà Nội là Láng Hạ,
Nguyễn Du, Thành Công và Phan Chu Trinh. Hiệu quả phân loại rác đạt gần như tuyệt
đối[3]. Sau 3 năm triển khai,
JICA đã chuyển giao toàn bộ dự án cho công ty TNHH, một công ty thành viên Môi
trường đô thị Hà Nội, URENCO tiếp nhận quản
lý. Thế nhưng cho đến nay, việc phân loại rác chỉ còn là… ký ức của người dân.
Ông
Lê Hữu Phúc, lúc đó là Tổ trưởng Tổ dân phố số 7, phường Phan Chu Trinh cho biết,
“khi dự án 3R được triển khai tại phường, tất cả người dân trong khu đều rất
hào hứng tham gia. Thậm chí, còn có cả đội ngũ đứng “trông chừng” thùng rác, hướng
dẫn bà con phân loại và vứt rác đúng nơi quy định. Ban đầu cũng khá khó khăn,
nhưng một thời gian sau, người dân đã xây dựng thành nếp sinh hoạt thì việc
phân loại rác trở nên dễ dàng. Mỗi gia đình được hỗ trợ 2 thùng rác, một xanh,
một vàng để phân loại rác ngay tại nhà. Việc phân loại này đã cho thấy hiệu quả
rõ ràng, từ nhà ra ngõ đều rất sạch sẽ. Một thời gian sau, khi người dân
vẫn phân loại rác và vứt đúng nơi quy định thì dự án kết thúc và cũng từ
đó, chính những công nhân thu gom rác lại đổ trộn lẫn các loại rác với nhau”. Ông
Phúc nói tiếp “Chúng tôi có ý kiến nhưng bên công ty môi trường nói rằng, họ
không đủ kinh phí để bố trí 2 xe chở 2 loại riêng và mỗi xe phải đủ khối lượng
thì mới có thể chuyển rác về xử lý nên không tách riêng hai loại rác được. Từ
đó thì người dân không phân loại nữa”. Tương tự, bà Nguyễn Thị Chu, phường
Thành Công, từng hào hứng thực hiện dự án 3R. Nhưng hiện nay, 2 thùng rác được
phát để phân loại trước đây đã được dùng vào những việc khác, thùng rác màu
vàng để đựng nước còn thùng màu xanh để kê đồ trên sân thượng. “Chúng tôi có
phân loại thì rồi công nhân họ cũng đổ chung vào nên giờ nhà tôi lại cho chung
tất cả các loại rác vào túi ni lông rồi đem vứt bỏ”. Đến nay, nhiều người
dân tại 4 phường thí điểm dự án 3R cũng như các phường khác trên địa bàn Hà Nội
vẫn mong muốn tiếp tục thực hiện phân loại rác như trước kia. Tuy nhiên, đại diện
của Bộ Tài Nguyên và Môi trường thừa nhận, việc dự án như 3R không thành công là
do chưa có tính bền vững trong chính sách, đầu tư cơ sở hạ tầng không đồng bộ
khiến việc phân loại chất thải trở nên nửa vời. Còn đại diện Urenco cho biết,
công ty cũng thiếu kinh phí để thực hiện nên có tình trạng dự án 3R chết yểu
như hiện nay[4].
Và
sau 15 năm thực hiện, mô hình 3R cùng việc thực hiện nó dường như trở về con số
không. Mặc dù, một số địa phương trên cả nước đã và đang thực hiện những dự án
3R, song nhìn chung mới chỉ thực hiện nhỏ lẻ, không đồng bộ, chính sách không bền
vững và thiếu định hướng[5].
Tôi
tham khảo website Trường Đại Học Tài nguyên và Môi Trường tại TP. HCM xem thực
hiện 3R ra sao. Trường ĐH TN-MT bắt đầu triển khai phổ biến chương trình 3R
phân loại rác tại nguồn vào năm 2019, tuy nhiên về nội dung không có gì cụ thể,
chỉ chụp một số hình ảnh một số sinh viên và thầy cô học hỏi về lý thuyết 3R và
chụp một số thùng rác phân loại màu vàng-xanh-cam, ngoài ra không thấy nội dung
cụ thể làm gì và làm thế nào? Thực hiện ở đâu? Kết quả ra sao? Xin tham chiếu ở
website[6] dưới đây.
5.
Tìm hiểu nguyên nhân thất bại của mô hình 3R ở Việt Nam
Lợi
ích của việc áp dụng mô hình 3R có thể thấy rõ khi các nước tiên tiến trên thế
giới áp dụng, tuy nhiên việc thực hiện ở Việt Nam chưa đi đến đâu vì nhiều lý
do:
1.
Do chưa gây được ý thức nơi cộng đồng tổng thể. Do vậy cần gieo ý thức cộng đồng
dân chúng từ các cấp lãnh đâọ trung ương đến địa phương, thành phố tới thôn
quê, nơi học sinh, sinh viên, dạy cho các em học sinh cẩn thận bỏ rác vào
thùng, phân loại rác từ khi vào mẫu giáo, tiểu học, trung học, đại học. Các gia
đình cần thực hiện nghiêm túc việc xử lý rác, không vứt rác bừa bãi. Cung cấp
thùng rác phân loại cho các hộ gia đình.
2.
Do sự thiếu đồng bộ và thiếu sự chỉ đạo từ trung ương đến các cấp các ngành. Lãnh
đạo các nghành, các cấp chưa quan tâm và chưa thi hành triệt để.
3.
Do việc phân loại rác tại nguồn chưa được thực hiện nghiêm chỉnh. Một số chủ
nguồn thải quy mô lớn lại chưa thực hiện phân loại rác tại nguồn.
4.
Do Sự thiếu hụt về vật chất: điểm trung chuyển, vận chuyển rác, điểm tập trung
rác chưa được xây dựng có hệ thống; trang thiết bị chưa đủ đáp ứng yêu cầu vận
chuyển, xử lý riêng từng loại rác, phân loại rác; những nhà máy tái chế không
có nhiều…
5.
Do chính sách của nhà nước không bền vững, chỉ có tính phong trào. Chứ chưa xem
đó như một quốc sách để thực hiện triệt để.
6.
Một điều đáng nói nữa là do cơ chế nặng nề, do nạn tham nhũng, một số đông các
quan chức, giám đốc công ty, không có được ý thức hệ trong sáng vì dân vì nước mà
làm chỉ để thâu tóm lợi nhuận cho mình, các dự án công trình đều bị “móc ruột”
cũng là nguyên nhân sâu xa dẫn đến sự thất bại của dự án 3R tại Việt Nam. Tại
sao khi Cơ quan Hợp tác nước ngoài JICA của Nhật Bản làm chủ khởi động dự án
trong ba năm đầu, rất khó khăn để tạo mô hình 3R cho người dân, họ thực hiện được
và thành công tốt đẹp, đến khi chuyển giao cho Urenco của Việt Nam thì dần dần lụn
bại? Ý thức của người dân thì có, lúc đầu khó nhưng làm triệt để cũng thành thói
quen, nhưng khi người dân đã có thói quen tốt rồi chính mấy ông nhà nước lại tự
phá bỏ, nên cũng đừng đổ hết cho người dân Việt có thói quen bỏ rác bừa bãi khó
bỏ tội nghiệp, xem ý kiến của đại diện Bộ Tài nguyên-Môi Trường ở trên số 5
trong bài viết.
Mong
sao Việt nam chúng ta tái lập được mô hình 3R và phải thực hiện đồng bộ kiên
quyết và kiên trì; đồng thời làm một cách trong sáng tích cực, vì cộng đồng, vì
sự phát triển của đất nước thì mới thành công được. Mong thay…!
Kết
luận
Phương
pháp 3R chính là giải pháp về môi trường mà rất nhiều quốc gia trên thế giới
đang ứng dụng để bảo vệ và hạn chế sự ô nhiễm môi trường. Thực tế cho thấy, khi
thực hiện mô hình 3R sẽ mang lại rất nhiều lợi ích như: Nâng cao ý thức của người
dân, các doanh nghiệp, mọi thành phần xã hội về vấn đề rác thải và xử lý rác. Giảm
ô nhiễm môi trường không khí và nước ngầm, gìn giữ môi trường biển, gìảm bớt ô
nhiễm đất; tiết kiệm nguồn tài nguyên thiên nhiên và chi phí khai thác nguyên
liệu; Tiết kiệm chi phí thu gom và xử lý rác thải, giảm lượng rác thải hàng
ngày; Giảm quỹ đất giành cho việc chôn lấp rác. Ngoài ra còn giúp tăng trưởng
kinh tế.
Để
cho môi trường được tốt hơn, mỗi người cần ý thức trách nhiệm của mình đối với
môi trường thiên nhiên xinh tươi mà Chúa ban cho con người hưởng dùng. Cụ thể khi
làm việc mục vụ ở các giáo xứ, chúng ta có thể thực hiện vài gợi ý:
1.
Tổ chức học hỏi về đề tài môi trường và bảo vệ môi trường cho mọi thành phần dân
Chúa.
2.
Gây ý thức cho cộng đồng về việc bảo vệ môi trường từ thiếu nhi tới người lớn.
3.
Nhắc các thiếu nhi gìn giữ bảo vệ sách giáo lý, khăn quàng, bàn học. Bỏ rác vào
thùng rác. Tắt điện, tắt quạt khi ra khỏi lớp. Khóa nước cẩn thận khi dùng
xong.
4. Giáo dục tinh thần trách nhiệm đối với cộng đồng,
những nơi công cộng như đường phố, trường học, bệnh viện, công viên…giữ gìn sạch
đẹp, không xả rác bừa bãi. Biết tiết kiệm và
bảo quản khi sử dụng điện nước ở những nơi công cọng.
5.
Giáo dục ý thức gìn giữ bảo vệ Thánh Đường trang nghiêm, sạch đẹp, thường xuyên
quét dọn lau chùi.
6.
Có khu vực vệ sinh chung, giữ gìn sạch sẽ, bảo quản.
7. Biết đau lòng với sự hủy hoại môi trường của đất nước.
Ý thức không gây ô nhiễm môi trường. Không lấn chiếm môi trường thiên nhiên làm
của riêng. Khuyến khích người giáo dân tham gia vào việc bảo vệ môi trường trên
bình diện xã hội. Khuyến khích trồng thêm cây xanh, chăm sóc vườn hoa cây kiểng
ở nhà. Thường xuyên nạo vét cống rãnh nơi mình ở.
8.
Học hỏi phương pháp 3R, và thực hành cho các đầu ngành.
Cụ
thể: Phổ biến phương pháp 3R cho HĐMV, sắp xếp giảm thiểu các đồ dùng trang trí,
đèn điện trong các dịp lễ Giáng sinh thường tốn phí rất nhiều, tận dụng lại các
vật dụng như sắt đã làm khung trang trí trong những lần trước, không phải năm nào
cũng làm mới rồi bỏ, tận dụng sửa chữa những đồ cũ để dùng lại, đồ điện, dây điện,
bàn ghế cũ. Giáo xứ nên thiết lập một nhà kho, và có các dụng cụ dùng để tái chế
như máy cưa nhỏ, máy cắt, máy hàn, thang. Tập họp ban điện và những người có kỹ
thuật chuyên môn để trợ giúp và đảm nhiệm.
9.
Đề nghị có các thùng rác màu tiêu chuẩn, phân loại rác để ở sân nhà thờ, nhà xứ
tập cho người giáo dân ý thức. Ớ nước ngoài họ phân ra tới sáu màu: (Việt nam
nhiều nơi có lẽ dùng ba màu xanh, vàng, đỏ)
-
Xanh dương: đựng giấy.
-
Xanh lá cây: chai lọ thủy tinh.
-
Cam: nhựa, bao nilon.
-
Đỏ: các loại rác thải điện tử: pin, máy móc cũ, board mạch.
-
Vàng: nhôm.
-
Nâu: rác hữu cơ như thức ăn, rau củ quả…
[1] Cf. EPA, (Không bao giờ đổ dầu máy
đã sử dụng của bạn xuống cống - dầu đã qua sử dụng từ một lần thay dầu có thể
làm ô nhiễm một triệu gallon nước ngọt. Bằng cách tái chế dầu đã qua sử dụng, bạn
không chỉ giúp giữ nguồn nước sạch của chúng ta mà còn giúp giảm sự phụ thuộc của
người Mỹ vào dầu nước ngoài. Để sản xuất 2,5 lít dầu động cơ mới phải cần đến
42 gallon dầu thô, nhưng chỉ cần một gallon dầu đã qua sử dụng là đủ. Nhiều nhà
để xe và cửa hàng cung cấp ô tô bán dầu động cơ cũng chấp nhận dầu để tái chế),
Cf. < https://www.epa.gov/recycle/how-do-i-recycle-common-recyclables>
[2] Cf. Dr André Stephan, Santiago Muñoz Vela, Dr Gerard Healey, Judith Alcorn, University of Melbourne, Reduce, Reuse And Recycle For A Circular Economy; Cf. <https://pursuit.unimelb.edu.au/articles/reduce-reuse-and-recycle-for-a-circular-economy>
[3] Cf. Thu Trang, Mô hình
3R: Phân loại rác thải tại nguồn thất bại vì sao?, x. <https://congdongxanh.vn/tin-tuc/mo-hinh-3r-phan-loai-rac-thai.html>
[4] Ibid.
[5] Cf.Thực hiện 3R ở Việt
Nam, x. <https://www.vinausen.com/vi/thong-tin-moi-truong/thuc-hien-3r-o-viet-nam-thuc-trang-giai-phap-74.html>
[6]Cf.Triển khai mô hình 3R
tại Đại học TNMT, x. <http://www.hcmunre.edu.vn/hcmunrechitiet/trang-chu-tnmt/trien-khai-mo-hinh-3r-phan-loai-rac-tai-nguon>
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét